sehiyye.info

AÇIQ HAVADA YETİŞDİRİLƏN TAXIL BİTKİLƏRİNDƏ RAST GƏLİNƏN XƏSTƏLİKLƏR

AÇIQ HAVADA YETİŞDİRİLƏN TAXIL BİTKİLƏRİNDƏ RAST GƏLİNƏN XƏSTƏLİKLƏR
Sehiye.info npcagro.coma istinadən xəbər verir ki,2016-cı ildən sonrakı dövrlərdə vegetasiya dovründə respublikamızin əksər taxıl becərilən regionlarında pas xəstəlikləri (sarı, qonur və gövdə pası) əsasən sarı gövdə pasın sirayətlənmə dərəcəsi yüksək olmuşdur. Xəstəliyin təsiri ilə bitkinin assimlyasiyaedici orqanları olan yarpaq və gövdələri nekrozlaşaraq fotosintetik aparatı zədələnir. Bu da öz növbəsində dənin kütləsinə, keyfiyyətinə və məhsuldarlığın aşağı düşməsinə mənfi təsir edir.Patogenin epidemiya həddinə catmasına (sarı pas) əsas səbəblərdən biri, respublikaya kənardan (xaricdən) gətirilən toxumların özəl şirkətlər tərəfindən geniş sahələrdə becərilməsidir. Belə ki, gətirilən sortların əksəriyyəti respublikada mövcud olan patogenə həssas olur və nəticədə törədici sahib bitkidə sürətlə yayılaraq yeni aqressiv rasalar əmələ gəlməsinə səbəb olur.

Sarı pas xəstəliyi ilə yanaşı bu il gövdə pas xəstəliyi də artıq bölgələrdə geniş yayımışdır. Belə ki, cari ildə gövdə pas xəstəliyi Abşeron, Qobustan, İsmayıllı, Qəbələ, Şəki, Tərtər, Ucar, Bərdə, Gəncə və Tovuz rayonlarında qeydə alınmışdır. Patogen digər bölgələrə nisbətən Qobustan BTS-də da geniş şəkildə yayılmışdır.

Ölkəyə gətirilən toxum materialları mütləq test olunmalıdır. Belə getsə bir neçə ilə ölkədə becərilən taxıl sahələrində xəstəlik epidemiya həddinə çatacaq. Xəstəliklərdə mübarizədə başlıca üç yol vardır;
Buraya kimi bu linkdən istifadə etmişəm.(www.aetei.az)

Gəlin məsələyə daha nəzəri yanaşma edək.

Mədəni Tədbirlər: ilkin əkin, sonrakı əkin, sıx əkindən və həddindən artıq gübrə istifadəsindən yayınma, alaq otlarla mübarizə, əldən düşmüş bitkinin qüvvətli inkişafını təmin edəcək şəkildə uyğun nisbətdə və zamanda gübrələmənin aparılması xəstəliklərlə mübarizədə müvəffəqiyyətli nəticələr alına bilər. Ancaq bu tədbirlər çox vaxt kafi olmaya da bilər.

Kimyəvi maddələrin istifadəsi:

Xəstəliklərlə mübarizə mövzusunda ən çox tətbiq olunan üsul kimyəvi üsuldur. Toxum dərmanlanılaraq əkilir və ya bitkinin inkişafının müxtəlif dövrlərində səthi dərmanlama aparılaraq xəstəliklərə qarşı bitkilərin dözümlülüyü artılır. Amma bu üsul bütün xəstəliklərlə mübarizədə iqtisadi cəhətdən sərfəli deyil.Bundan əlavə, ətraf mühiti çirkləndirdiyinə görə mümkün olduqca belə üsuldan istifadə etməmək məsləhət görülür.

Davamlı bitki növlərinin yetişdirilməsi:

Bu gün xəstəliklərlə mübarizədə iqtisadi, ən yaxşı yolu güclü bitki növlərinin inkişaf etdirilməsidir. Ancaq hər hansı bir xəstəliyə qarşı dözümlü olaraq inkişaf etdirilən bəzi növlər belə xəstəliyə yoluxa bilərlər. Bunun səbəbi başqa mühitdən eyni xəstəliyin müxtəlif növlərinin daşınması və ya o bölgədə mutasiya ilə fərqli növlərin meydana gəlməsi və bu növün yeni irqlərə qarşı dözümlülük geni daşımamasıdır. Buna görə də dözümlülük, islahat işləri davamlı olmalı və xəstəlik faktorunun fizioloji dəyişməsi yaxından izlənilməlidir. Yeni dayanıqlı növlər inkişaf etdirilməli və ya yüksək məhsuldar mövcud növlərə dözümlülüyü artırmaq üçün müvafiq genlər köçürülməlidir.

Xəstəliklərin Əlamətləri

Bakteriyaların Səbəb olduğu Xəstəliklər: Yumşaq çürüklük, yarpaq ləkəsi, yanıqlıq, damar xəstəlikləri, şişlər, vs.
Göbələklərin Səbəb olduğu Xəstəliklər: Yarpaq ləkəsi, yumşaq çürüklük, quru çürüklük, başaq (baş) yanıqlığı, yarpaq yanıqlığı, dənə çürüklüyü, gövdə çürüklüyü, yumru çürüklüyü, sürmə, rastık, pas, vs.
Virusların Səbəb olduğu Xəstəliklər: Xlorofil azlığı, cücələşmə, şəkil pozuqluğu, həddindən artıq böyümələr, vs.
Nematodların Səbəb olduğu Xəstəliklər: Nematodlar birbaşa olaraq zərərli ola bildiyi kimi virusların daşıyıcısı olaraq da zərər yetirə bilirlər. Meydana gətirdiyi problemlər: Şişlər, çürüklük, cücələşmə, qıvrılma, kökdə lezyon , dənədə pozuqluq, və s.

Bu xəstəliklərdən ölkəmizdə taxılda ən çox zərər verən:

Sünbül Xəstəlikləri

Sürmə (Tilletia foetida, T. caries)
Buğda ləkələri(səpkilər) (Ustilago nuda tritici)
Arpa ağzı açıq ləkələri(Ustilago nuda xordas(n)ı)
Arpa yarı açıq ləkələr (Ustilago nigra)
Arpa bağlı ləkələr (Ustilago xordas(n)ı)
Qarğıdalı rastığı (Ustilago maydis)

Yarpaq və Sap Xəstəlikləri

Sarı pas (Puccinia striiformis)
Qəhvəyi pas (Buğdada Puccinia recondita, arpada P. xordas(n)ı)
Quru pas (Buğdada Puccinia graminis tritici, arpada P. graminis xordas(n)ı)
Külləmə (Buğdada Erysiphe graminis tritici, arpada E. graminis xordas(n)ı)
Göz Ləkəsi (Pseudocercosporella herpotrichoides)
Yarpaq Ləkəsi (Arpada Helminthosporium sativum, buğdada H. tritici-repentis)
Yarpaq Xətt Xəstəliyi (H. gramineum)
Arpa Şəbəkə Xallılıq Xəstəliyi (H. teres)
Arpa Yarpaq Yağ Ləkəsi (Rhynchosporium secalis)

Kök və Kök Boğazı Xəstəlikləri

Kök və Kökboğazında Çürümə Xəstəlikləri (Helminthosporium spp, Fusarium spp, Ophiobolus spp, Pythium spp…)

Xəstəliklərin izahı

Sürmə Xəstəliyi: Sürmə qışı spor şəkilində buğda dənəsi üzərində və ya seyrək olaraq torpaq içində keçirir. Sürməyə yoluxmuş toxum əkildiyində toxum cücərməsi əsnasında onun yaxınlığındakı spor da cücərərək gənc ştilin toxumasına girir. Bitkidə sünbül inkişafa başlayan zaman onun dənəsinin içini yoluxucu ilə yoluxdurur. Xəstə bitkidə boy bir neçə sm və ya yarıya qədər qısalar. Bitki göy rəngə çalan yaşıl-boz rəngə çevrilir. Yarpaqlarda kiçik ləkələr görülə bilər. Kök zəif inkişaf edir. Çiçəklənmə dövründə sünbül göy rəngə çalan yaşıl, incə və dağınıq bir görünüşə düşür. Dənələr da daha qısalır və içi boz rəngli, qara, kül kimi və çürük balıq qoxusu verən sporlar ilə dolur. Sürməyə yoluxmuş bitki sağlam bitkilərə nisbətdə digər xəstəliklərə və qışa daha da həssasdır. Dənədə rəng pozğunluğu və pis qoxu keyfiyyət və bazar qiymətinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Yağlı sürmə sporları yanğına həssas olduğundan biçin əsnasında partlama və yanmalara səbəb ola bilir.
Yoxlama: Toxumu dərmanlamaqla xəstəlik idarə edilə bilər. Erkən əkində xəstəliyin təsiri azaldıla bilər. Ancaq xəstəliklə mübarizənin ən yaxşı və ekonomik mübarizə dözümlü növləri seçməkdir.

Buğdada ləkələr və arpada ağzıaçıq və yarı açıq ləkə xəstəlikləri: Buğda və arpanın çiçəklənmə dövründə ləkəli sünbül/çiçəklərdən sporlar küləklə daşınaraq buğda çiçəklərinə qonan teliosporlar cücərir və toxumun inkişaf etməkdə olan embrionunu yoluxdurur. Bu toxumlar əkildiyində miseller zəif növün böyümə nöqtəsi ilə birlikdə sistematik olaraq irəliləyir və çiçəklənmə dövründə sünbülün çiçək orqanlarında qara yoluxdurucular ilə dolur. Bu sporlar daha sonra küləklə ətrafa yayılır.

Yoxlama: Əkindən əvvəl toxumlar sistemik təsirli dərmanlarla dərmanlanır. Ləkəyə dözümlü növlərdə dərmanlanmağa ehtiyac yoxdur. Buğda növlərindən Bezostaya 1 orta dərəcədə dözümlüdür.

Arpada qapalı ləkə xəstəliyi : Açık ləkə/səpkilərdən fərqli olaraq, xəstə çiçəklərdə sporların külək kimi faktorlardan tökülməməsi və yoluxma prosesinin çiçəklə deyil, toxumla olmasıdır. Buğda sürməsində olduğu kimi sporlar toxumun səthindədir.

Sarı Pas: Ölkəmizdə ən çox yayılmış xəstəliklərdən biridir. Epidemiya olduğu illərdə xüsusilə xəstəliyə həssas növ əkildiyində 30-40 %-ə çatan səmərə itkisinə səbəb olmaqdadır. Səmərə itkisinin yanında dənələrin qırışmış və cılız olmasına gətirib çıxardığı üçün keyfiyyət dəyərini də azaltmaqdadır. Qışdan sonra havaların yağışlı, rütubətli və sərin keçdiyi yerlərdə daha çox zərər verir.
Əlamətlər: Qışlar daha mülayim keçən yerlərdə bir az daha erkən dövrdə müşahidə edilir. Sarı rəngli sporlar yarpaq damarlar arasında inkişaf edir və yarpağın inkişafı ilə birlikdə davam edərək maşın tikişi şəklində bir görünüş meydana gətirər.
Yoxlama: Ən təsirli və ekonomik üsul dözümlü növ seçimidir. Kimyəvi maddələrin istifadəsi bahalı bir yoldur ancaq genetik bir materialın qorunması məqsədiylə tətbiq oluna bilər. Tarla şəraitində sarı pasa dözümlü bəzi növlərdən biri də Bezostaya 1dir.

Qəhvəyi Pas: Xəstəlik erkən dönəmdə başlayıbsa daha çox məhsul itirilməsinə səbəb olur.
Əlamətləri: Qəhvəyi pas bitkinin yapraqlarında müşahidə edilir. Sporlar narıncı rəngdə, yuvarlak veya az oblong ve kara pasa göre daha küçük olur.
Yoxlama: Ən təsirli və ekonomik üsul dözümlü növ seçimidir. Kimyəvi maddələrin istifadəsi bahalı bir yoldur ancaq genetik bir materialın qorunması məqsədiylə tətbiq oluna bilər. Tarla şəraitində sarı pasa dözümlü bəzi növlərdən biri də Bezostayadir.

Qara/quru Pas: Buğda əkilən hər yerlərdə çox zərərli təsirləri var. Xəstəlik, yazda hava rütubəti yüksəldiyində və istilik 20o C-dən çox olduğu zaman inkişaf edir. Xəstəlik zəif bitkinin gövdəsində, yarpaqlarında, qılçıqlarında və kök xaric hər bir hissəsində müşahidə olunur. Dənə səmərəsini və keyfiyyətini azaldır. Digər kiçik dənəliləri və otlara belə yoluxur.
Əlamətlər: Yazda tünd qəhvəyi və ümumiyyətlə oval şəkilli sporlar meydana gəlir. Bu sporlar meydana gələrkən bitkinin epidermisini partladaraq çıxır və daha sonra tündləşir.
Yoxlama: Ən təsirli və ekonomik üsul dözümlü növ seçimidir. Tarla şəraitində qara pasa dözümlü bəzi növlərdən biri də Bezostayadir.

Külləmə: mülayim və yağışlı sahələrdə tez-tez müşahidə edilən bir taxıl xəstəliyidir. Fungus(göbələk) bitki yarpaqları üzərində nöqtə şəklində ağ-boz rəngdə bulanıq ləkələr halında müşahidə olunur. Uyğun şərait yarandıqda ləkələr birləşib yarpağı bütünlüklə örtə bilər, hətta sap və çiçəyə qədər çata bilər.
Yoxlama: Xəstəliklə mübarizədə ən etibarlı yol dözümlü bitki növlərinin əkilməsidir. Sıx əkin və çox azotlu gübrə verməkdən yayınmaq lazımdır. Növbəli əkinin aparılması da təsirli üsul hesab olunur.

Yarpaq ləkəsi xəstəlikləri: Xəstəliyin xüsusiyyətindən asılı olaraq bəzi fərqliliklər göstərməklə bərabər yarpağın səthində müxtəlif şəkillərdə ləkələrin əmələ gəlməsinə və bəzən yarpaqların və bitkinin tamamilə qurumasına gətirib çıxarır. Ümumiyyətlə, toxumla və ya torpaqdakı bitki artıqları ilə yoluxur.
Yoxlama: Sağlam təmiz toxumluq istifadəsi, sıx əkin və çox azotlu güb#804040en yayınmaq lazımdır. Tarlada bitki artıqlarının təmizlənməsi, alaq ot mübarizəsi və əkin növbəsi kimi mədəni tədbirlər faydalı hesab olunur. Bəzi xəstəliklərə qarşı toxum dərmanlaması da edilə bilər.

Kök və kökün boğazının çürüməsi: Xəstəlik faktorları kökdə və kökboğazında çürümələrə gətirib çıxarır, tez-tez bitkilərin cırlaşmasına,boyunun kiçilməsinə da səbəb olur.

Yoxlama: Yarpaq ləkəsi xəstəliklərində istifadə olunan üsullar bu xəstəliklərlə mübarizədə faydalı hesab olunur.



REKLAM